Wokół Patrona

Szkoła Podstawowa Nr 4 i Gimnazjum Nr 4 leży na pograniczu Ostrowi Mazowieckiej i Komorowa. Nasze szkolne życie jest i zawsze było związane z Jednostką Wojskową, która znajduje się obok.

 

Śladami historii

W latach 1891-1893 zostały tu wybudowane koszary nazywane „Sztabem Sałtykowskim”. Stacjonowały tu dwa pułki piechoty. Obok było osiedle rodzin wojskowych i cywilnych zwane Kiryłówką (obecnie ul. Legionowa). Przy trakcie różańskim wybudowano rosyjskie koszary artyleryjskie, a dalej w kierunku wsi Sielc, wzniesiono murowaną cerkiew i przy niej założono cmentarz rosyjski. Chowano na nim również żołnierzy polskich poległych w wojnie 1920 roku i pełniących służbę w Szkole Podchorążych Piechoty. Cerkiew i cmentarz uległy zniszczeniu w 1950r.

W koszarach stacjonowało później wojsko II Rzeczypospolitej: Szkoła Podchorążych Piechoty (przy szosie różańskiej) i 18 Pułk Artylerii Lekkiej ( przy szosie różańskiej ). Okresowo stacjonowały również inne pułki. W tym czasie Komorowo rozkwitało. W latach 1926-1929 zbudowano Kościół Garnizonowy. W 1930r. zbudowano odkryty basen pływacki w pięknej scenerii leśnej. Był to jeden z najlepszych i najdłuższych basenów w kraju. Miał 50m długości i 1-5m głębokości, posiadał wieżę i trampolinę. Odbywały się tu mistrzostwa Polski w pływaniu. Zbudowano również kort tenisowy i kino-teatr. Stanęły pomniki nawiązujące do chwały oręża polskiego i jeden z najpiękniejszych pomników I Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, który został zniszczony w 1950r., a odbudowany w 1999r.

W czasie okupacji hitlerowskiej, która w Komorowie rozpoczęła się 8 września 1939r., tereny tutejsze zostały włączone do Generalnej Guberni. W koszarach SPP stacjonowały oddziały Wermachtu i policji oraz był szpital wojskowy, a w siedzibie 18.PAL-u Niemcy utworzyli ośrodek kwatermistrzowski i obóz jeńców radzieckich ( Stalag 333 ) oraz obóz pracy dla ludności cywilnej. Obóz jeniecki funkcjonował od jesieni 1941 roku do listopada 1943r. W tym okresie śmierć poniosło 43 tyś żołnierzy radzieckich. Ludność, która pomagała jeńcom, trafiała do niemieckich katowni w Ostrowi siedziby gestapo „Browar” (dzisiejsza Szkoła Podstawowa i Gimnazjum Nr 1) i więzienia policyjnego „Czerwoniak” (dziś budynek naprzeciwko poczty).

Tereny Ostrowi Mazowieckiej i Komorowa zostały wyzwolone 28 sierpnia 1944r. Niestety koszary 18. PAL-u wraz z pięknym pomnikiem zniszczyli Niemcy w 1944r., a SPP ocalały i funkcjonują do dziś. Od 1953r. znajduje się na tym terenie Jednostka Wojskowa.

 

Krótka historia 18. Pułku Artylerii Lekkiej.

W czasie I wojny światowej Polacy znaleźli się w armiach państw zaborczych. Na froncie austriacko-włoskim walczyli Polacy, którzy później po klęsce Austrii, znaleźli się w obozach jenieckich we Włoszech. To właśnie oni-oficerowie i żołnierze-tworzyli początki późniejszego 18. PAL-u.

15.02.1919r.- we Włoszech, w miejscowości La Mandria di Chivasso koło Turynu rozpoczęto formowanie polskiego oddziału ochotników-artylerzystów ( początki 2 Pułku Artylerii Polowej ). Do marca 1919r. sformowano 12 baterii.

Maj 1919r.- Pułk wyruszył do Francji; 28 maja stanął w okolicach miasta Lure. Tu sformowano 3 dywizjon złożony z 9 baterii. Nastąpiła reorganizacja, pułk otrzymał nazwę 7 Pułku Artylerii Polowej.

06.06.1919r.- wymarsz Pułku do Polski, zakwaterowanie pod Błoniem i Grodziskiem; Nadano kolejną nazwę – 113 Kresowy Pułk Artylerii Polowej.

Lisopad 1919r.- Pułk bierze udział w walkach z oddziałami bolszewickimi w rejonie Kamieńca Podolskiego. W wyniku tych walk rozbito bolszewicką 41 Dywizję Strzelców.

07.03.1920r.-.przemanowanie pułku na 18 Kresowy Pułk Artylerii Polowej.

25.04.1920r.-.Pułk wchodzi w skład 18 Dywizji Piechoty i wraz z nią bierze udział w dalszych walkach z bolszewikami. Skutecznie wspiera natarcia 42 i 145 pułków piechoty.

06.06.1920r.-.wielotygodniowe walki z Armią Konną Budionnego.

W czasie „ Operacji Warszawskiej ” pułk obsadza rejon od wsi Zawady do Sachocina. W czasie operacji skutecznie wspiera ogniem własne pododdziały, zadając wojskom bolszewickim duże straty. Po zakończonej operacji warszawskiej i odrzuceniu nieprzyjaciela spod Warszawy, przechodzi wraz z 18 DP w pościg. Tragicznym momentem dla pułku był wypad do Łucka, w którym zginął dowódca 2 baterii, a obsługa baterii została wykłuta bagnetami przez bolszewików.

07.08.1920r.-.decyzją Naczelnego Wodza 18 DP wyznaczona zostaje do wzięcia udziału w decydującej bitwie pod Warszawą. Za dotychczasowe walki Marszałek Piłsudski udekorował krzyżami Virtuti Militari V klasy 25 żołnierzy pułku.

02.10.1920r.- pułk bierze udział w bitwie pod Łunińcem, która była ostatnią bitwą tej wojny.

Grudzień 1920r. - po zakończeniu wojny pułk przebywał w Białymstoku, a jego 3 dywizjon w Sokółce.

Jesień 1921r.-.„ Osiemnastka ”stanęła w Łomży, a w połowie 1922r. w Ostrowi Mazowieckiej, w koszarach przy szosie różańskiej.

1929r.-. ustanowienie odznaki pułkowej.

1931r.-. zmiana nazwy z Pułku Artylerii Polowej na Pułk Artylerii Lekkiej.

25.05.1938r.-.na Polach Mokotowskich wręczono pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo ostrowskie. Delegacja włoska wręczyła srebrną trąbkę sygnałową z płomieniem, której używano w czasie wszystkich uroczystości.

Listopad 1938r. - na ostrowskim Rynku pułk otrzymał ciężki karabin maszynowy zakupiony między innymi ze składek uczniowskich.

25.03.1939r. - 18 DP zwana „ Żelazną Dywizją ”, w której skład wchodził 18.Pułk Artylerii Lekkiej, wchodziła w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „ Narew ”. Jednostki SGO otrzymały stosowne zadania w rejonach Piątnicy, Nowogrodu i Łomży.

Wojna obronna Polski we wrześniu 1939r.- Obrona odcinka nad Narwią: Ostrołęka-Nowogród - Łomża. 10 września lotnictwo niemieckie zaatakowało miejsce postoju 18. Pal w Radogoszczy. W wyniku nacisku nieprzyjaciela na polską linię obrony SGO „ Narew ”zaczęła wycofywać się w kierunku Zambrowa. Tutaj bitwa rozpoczęła się w dniu 11 września, ale po początkowych sukcesach polskie wojska musiały przerwać natarcie, gdyż zbliżały się posiłki niemieckie. Wycofano się więc w kierunku Andrzejewa.

12.09.1939r.-.z rejonu Łętownicy ruszyło polskie natarcie na Andrzejewo w celu przebicia się z okrążenia. Po początkowych sukcesach natarcie się załamało, 18. PAL do końca skutecznie osłaniał nacierające oddziały polskie. Jednak w wyniku coraz większych strat dowódca 18 DP nakazał zniszczyć dokumenty i ciężką broń i podjął ostatnią próbę przebicia się z okrążenia. Przetrwali nieliczni.

13.09.1939r. - resztki dywizji złożyły broń. Wielu żołnierzy, którym udało się ujść przed niewolą, dalej walczyło z Niemcami w jednostkach SGO „ Polesie ” gen. Kleeberga, jak i później w oddziałach partyzanckich Armii Polskiej zarówno na wschodzie jaki na zachodzie Europy.

11.11.1966r.-. w uznaniu czynów niezwykłego męstwa w okresie drugiej wojny światowej 1939-1945 został nadany 18.Pułkowi Artylerii Lekkiej Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Miltari na Zachodzie Europy.

27.09.1981r.-.oficjalnie udekorowano sztandar 18.PAL orderem Virtuti Militari V klasy.

Podczas swojego istnienia 18. PAL prowadził prężną działalność charytatywną. Fundusze, które zbierał przy organizowaniu różnych imprez ( sportowych, rozrywkowych ) przeznaczano m.in. na ciepłe ubrania dla biednych dzieci, pomoc w sfinansowaniu kolonii letnich, fundusz pomocy dla szkół, cele kulturalno-oświatowe. Przy Pułku działał aktywnie Oddział Polskiego Czerwonego Krzyża, który zbierał środki pieniężne i rzeczowe na szerzenie oświaty wśród żołnierzy, angażował dobrych uczniów ostrowskiego gimnazjum ( dzisiejsze Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika ) do prowadzenia lekcji z analfabetami, zbierał książki i czasopisma, znaczki pocztowe itp.

Walka z analfabetyzmem była niezmiernie ważna. Każdego roku jesienią i zimą uczono żołnierzy ( przymusowo ) czytania i pisania. Zajęcia odbywały się trzy razy w tygodniu. Prowadził je nauczyciel ze Starego Komorowa. 29 marca 1925r. otwarto w świetlicy pułkowej bibliotekę. Mogli z niej korzystać wszyscy żołnierze.

Organizowano też wiele kursów np. „ Nauki Obywatelskiej ”, rolniczych, słuzby stacyjnej PKP. Przeprowadzano pogadanki, szczególnie z okazji świąt narodowych. Przypominano wtedy o sławnych czynach narodu polskiego, okolicznościach odzyskania niepodległości, okresie wojny polsko-bolszewickiej.

 

Święto pułku obchodzono najpierw w rocznicę wymarszu I dywizjonu na front wojny  z bolszewikami, a od 1936r. zaczęto obchodzić w dniu 6 czerwca w rocznicę wymarszu pułku z Francji do Polski z Armią gen. Hallera. Obchodzone jest do dziś. W roku 2004 mija 85. Rocznica utworzenia pułku.

W okresie stacjonowania pułku w Ostrowi Mazowieckiej jego dowódcami byli: ppłk   K. Abdanek - Kozubski, płk A. Poźniak, płk B. Pilecki, płk A. Sawczyński, ppłk S. Sokołowski, ppłk W. Sztark.

Żyjący żołnierze 18. PAL-u: Czesław Barzał, Kazimierz Czerwonka, Władysław Godlewski.

 

Bibliografia:

M. Bartniczak „ Od Andrzejewa do Pecynki”;

J. Żuralski „ 18. Pułk Artylerii Lekkiej”;

„ Rzeczpospolita Podchorążacka ” – kwartalnik Koła Przyjaciół SPP.

 

 

Działania zmierzające do nadania szkole imienia

W roku szkolnym 2000/2001 wśród społeczności uczniowskiej ZSP nr 2 pojawiły się głosy dotyczące wyboru patrona i posiadania własnego szkolnego sztandaru. Wiedzieliśmy, że będzie nas czekała naprawdę ciężka praca. Mimo to podjęliśmy decyzję o rozpoczęciu działań w tym kierunku.

W styczniu 2001r. została opracowana i przeprowadzona ankieta wśród uczniów, rodziców, nauczycieli, a także władz lokalnych, w której to pojawiły się propozycje dotyczące przyszłego patrona dla naszej „ Czwórki ”.

Przez okres kilku miesięcy poszukiwano i gromadzono materiały zmierzające do poznania dziejów 18. Pułku Artylerii Lekkiej ( ta propozycja otrzymała najwięcej głosów ).

W maju 2002r. pod kierunkiem Samorządu Uczniowskiego przeprowadzono szkolną debatę, w wyniku której wybrano słynną „ Osiemnastkę ”.

6 czerwca 2002r. podczas obchodów Święta Pułku-w 80 rocznicę ulokowania go w Ostrowi Mazowieckiej - została przedstawiona deklaracja dotycząca nadania szkole imienia 18. PAL-u.

Praca całej społeczności uczniowskiej w tym kierunku przebiegała zgodnie  z opracowanym na okres 3 lat harmonogramem działań.

Oto niektóre z zadań realizowanych w tym czasie:

· zbieranie materiałów ( dokumentów, zdjęć, wywiadów ), o dziejach 18. Pułku Artylerii Lekkiej i prezentowanie ich na gazetkach ściennych oraz w gazetce uczniowskiej „ Od Kadeta do Adepta ”;

· organizowanie konkursów ( historycznych, plastycznych ), w których nasza młodzież wykazała się szeroką wiedzą o przyszłym patronie;

·  nawiązanie współpracy z ludźmi związanych z 18. PAL-em, byłymi żołnierzami m.in. z p. K. Czerwonką, z sympatykami sławnego Pułku oraz prezesem Koła Przyjaciół SPP p. R. Ejchelkrautem;

· korespondencja z p. Janem Żuralskim, autorem publikacji pt. „ 18 Pułk Artylerii Lekkiej ”;

· zorganizowanie dwóch wieczornic z udziałem przedstawicieli społeczności lokalnej, władz miasta, byłych żołnierzy i ich rodzin;

· spotkanie Komitetu Rodzicielskiego z Radą Pedagogiczną i Samorządem Uczniowskim w sprawie realizacji zadań związanych z Patronem i powołanie Komitetu Organizacyjnego obchodów 50-lecia szkoły oraz nadania jej imienia w składzie: Dorota Pasztaleniec-dyrektor szkoły; Anna Woźniak – wicedyrektor szkoły, Jan Walczak-były dyrektor szkoły; Ryszard Kołacz-komendant 22 WOK, Ryszard Ejchelkraut - prezes Koła Przyjaciół SPP; Elżbieta Pierwsza-nauczyciel historii; Krystyna Brzostek-nauczyciel nauczania zintegrowanego; Aleksandra Pachowska - nauczyciel matematyki; Marcin Sputo - przewodniczący Komitetu Rodzicielskiego; Jan Rębowski - członek Komitetu Rodzicielskiego; Krystyna Kossowska-członek Komitetu Rodzicielskiego.

· wycieczki do miejsc związanych z historią Pułku, m.in. do Łętownicy i Andrzejewa, gdzie nawiązaliśmy kontakt ze Szkołą Podstawową, noszącą imię 18 Dywizji Piechoty Ziemi Łomżyńskiej;

· sesja historyczna pod hasłem „ Patron mojej szkoły ”;

· pogadanki i lekcje wychowawcze, których efektem są m.in. albumy i kroniki wykonane przez uczniów.

W roku szkolnym 2003/2004 został złożony wniosek do Rady Miasta Ostrów Mazowiecka o nadanie szkole imienia. Jesteśmy dumni, że przyjmujemy imię Pułku walecznego, związanego z historią naszej Małej Ojczyzny. Będziemy pielęgnować tradycje z Nim związane i przekazywać je kolejnym pokoleniom.

Oto odpowiedzi uczniów na pytanie:

 

Dlaczego nasza szkoła chce przyjąć imię 18. PAL?

       „ 18. Pułk w latach 1922-1939 stacjonował w Ostrowi. Był ulokowany w koszarach przy szosie różańskiej, niedaleko naszej szkoły.”  

      „Za niezwykłe męstwo żołnierzy został odznaczony krzyżem Virtuti Militari.”

     „ Osiemnastka zapisała się w pamięci mieszkańców Ostrowi Maz. Nie tylko sławnymi, wojennymi czynami. Pułk w okresie pokoju prowadził prężną działalność charytatywną, kulturalno-oświatową, patriotyczną. Społeczeństwo ostrowskie miało bardzo życzliwy stosunek do takich poczynań”.                                                                                                                 

     „ Poprzez przyjęcie imienia 18. Pułku będziemy bardziej związani z historią naszego miasta i regionu”.

„ Nasza szkoła jest związana z wojskiem od dawna. W sąsiedztwie znajduje się Jednostka Wojskowa, która otacza nas swoją opieką”.

„ W nazwie będą upamiętnieni ludzie, którzy walczyli o naszą wolność, nasi dziadkowie i pradziadkowie”.

„ Patron będzie naszym dobrym duchem, jego czyny drogowskazem, jak postępować w życiu”.

Informacje „Wokół Patrona” – to wyciąg z publikacji „50 lat ostrowskiej „Czwórki” wydanej z okazji jubileuszu i nadania szkole imienia.